همسر و فرزند امام زمان در عصر غیبت

در مورد اينکه آيا حضرت بقية‌الله عجل‌الله تعالي‌فرجه در دوران غيبت کبري همسر و فرزنداني دارد يا نه؛ دليل قطعي بر وجود يا عدم آن در دست نيست. ليکن به استناد سه گروه شواهد و قرائن؛ داشتن همسر و فرزند براي آن حضرت قابل اثبات است:

1- احکام فراگير؛

2- روايات؛

3- دعاها.

احکام عامّ و فراگير شريعت اسلام ايجاب مي‌کند که حضرت بقية‌الله عجل‌الله تعالي‌‌فرجه نيز مانند ديگر پيشوايان معصوم عليهم‌السلام از سنّت جدّ بزرگوار خويش حضرت ختمي مرتبت صلي‌الله‌عليه‌‌‌و‌اله پيروي نموده و تشکيل خانواده دهند.

يکتائي و بي‌همتائي ويژه ذات اقدس خداوند متعال است و بس، و همه موجودات عالم آفرينش، از ريز و درشت و از ذرّه تا کهک‌شان، زوج و جفت، نر و ماده، و مثبت و منفي آفريده شده‌اند.

سُبْحَانَ الَّذِي خَلَقَ الْأَزْوَاجَ كُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا يَعْلَمُونَ

؛ منزه است آنکه آفريده جفت‌ها را، همه آنها را، از آنچه مي‌روياند زمين و از خود ايشان و از آنچه نمي‌دانند. 22

انسان هم در آفرينش، بصورت زوج و جفت، و با همتا و همانند آفريده شده، و راحتي و آسايش او از رهگذر ازدواج متناسب تأمين مي‌گردد:

(وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُم مِّنْ أَنفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ )

؛ از نشانه‌هاي خداوند آن است که براي شما از خودتان جفت‌هائي آفريده تا بيارميد با آنان، و نهاده در ميان شما دوستي و مهرباني را. همانا در اين نشانه‌هائي است براي کساني‌که مي‌انديشند. 23

اين سنّت ازدواج با کشش و کوشش و ناز و نياز در همه موجودات جريان دارد:

(فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلَّا سُنَّتَ الْأَوَّلِينَ فَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَن تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا)؛

آيا جز شيوه پيشينيان را منتظرند که هرگز نيابي شيوه خدا را دگرگوني و هرگز نيابي شيوه خدا را بازگشتي.

همچنين روايات فراواني در رابطه با ازدواج و فرزنددار شدن از معصومان عليهم‌السلام وارده شده است.

عَن اَبِي‌جَعفَر عَن رَسولِ ‌الله صَلي‌اللهُ ‌عَليهِ‌ وَ الهِ قَالَ:

مَا بَني بِناء فِي ‌الاِسلامِ اَحَبَّ اِلي‌اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنَ التََّزوِيج؛ بنائي محبوب‌تر از ازدواج در نزد خدا بينان‌گذاري نشده است. 25

عَن اَبِي عَبدِاللهِ عَليهِ ‌السَلام قَالَ رَسولُ ‌الله صَلَي‌اللهُ ‌عَلَيهِ وَ‌ اله:

مَن تَزَوّجَ اَحرَزَ نِصفَ دِينِهِ فَليَتّقِ ‌اللهَ فِي النِصفِ الاخَرِ؛ هر کس ازدواج کند نصف دين خود را بيمه کرده، و بايد با خويشتن‌داري نصف ديگر را نگه دارد. 26

عَن اَبِي عَبدِ الله عَليهِ ‌السَلام قَالَ اَميرُالمُؤمِنِين عَلَيهِ ‌السَلام:

تَزَوّجُوا فَاِنَّ رَسولَ ‌اللهِ صَلَي‌اللهُ ‌عَلَيهِ وَ‌ الهِ قَالَ مَن اَحَبَّ اَنْ يَتبِّعَ سُنّتِي فَاِنَّ مِن سُنتّي التَزويجَ؛ ازدواج کنيد زيرا پيامبر فرمود: هر که دوست دارد از روش من پيروي کند؛ بايد بداند ازدواج روش من است. 27

عَن اَبِي ‌عَبدِ الله عَلَيهِ ‌السَلام قَال النَبِي صَلَي ‌الله‌ُ عَلَيهِ وَ آلِه:

رَکعَتان يُصَلَّي‌هَا مُتَزَوِّجٌ اَفضَلُ مِن رَجُلٍ عَزَبٍ يَقومُ لَيلَهُ وَ يَصُومُ نَهارَهُ؛ دو رکعت نماز کسي که ازدواج کرده برتر است از روزه‌داري و شب زنده‌داري کسي که ازدواج نکرده است. 28

عَن اَبِي‌عَبدِ الله عَلَيهِ ‌السَلام قَالَ رَسول‌ُ اللهِ صَلَي ‌اللهُ ‌عَلَيهِ وَ الِه:

رَذّالُ مَوتَاکُم العُزّابُ، پست‌ترين مردگان شما عزب‌ها هستند.‌ 29

عَن مُحمَّدِ بنِ مُسلِم اَنّ اَبَا عَبدِ اللهِ عَلَيهِ ‌السَلام قَالَ اَنَّ رَسُولَ ‌اللهِ صَلَي‌ اللهُ ‌عَلَيهِ وََ الِه قاَلَ:

تَزَوَّجُوا فَاِنّي مُکاثِرٌ بِکُمُ الاُمَمَ غَداً يَومَ القِيَامَةِ حَتَّي اَنّ السِقْطَ لَيَجِئي محبنطاء عَلي بَابِ الجَنَّةِ فَيُقالُ لَهُ اُدخُل فَيَقُولُ لا حَتَّي يَدخُلَ اَبَوايَ الجنَّةَ قَبلِي، ازدواج کنيد که من در فرداي رستاخير زيادي آمار شما را در ميان امتّ‌ها خواستارم حتي آن جنين نارس سقط شده خشمگين مي‌آيد و بر در بهشت مي‌ايستد. به او گفته مي‌شود: وارد شو. پاسخ مي‌‌‌دهد: وارد نمي‌شوم تا پدر و مادرم جلوتر از من وارد شوند. 30

ميرزاي نوري مي‌نويسد:

چگونه ترک خواهند فرمود چنين سنّت عظيمه جدّ بزرگوار خود را با آن همه ترغيب و تحريص در فعل و انجام آن، و تهديد و تخويف که در ترک آن وارد شده است. سزاوارترين امّت در اخذ سنّت پيامبر صلي ‌الله ‌عليه واله امام هر عصر است و تاکنون کسي ترک آن را از خصايص آن جناب (امام زمان) نشمرده است. 31

مرحوم نهاوندي مي‌گويد:

بالجمله بعد از اعتقاد به زندگي و غبيت آن بزرگوار و استحباب تَناکُح و تناسل و منع ار رهبانيت و عُزوبَت؛ لابد آن حضرت را عيال و اولاد مي‌باشد، و کثرت آن به سبب طول عمر چنانکه عادت اقتضاء مي‌کند، باعث اختيار بلدي خاصّ است که خالي از غير خواصّ باشد، تا ذکر آن حضرت چنانکه مقتضاي حکمت غيبت است مستور بماند، و اولاد او هم به آسودگي خاطر زندگي کنند. پس گول اين شبهات، مخور و انکار وجود بلاد آن بزرگوار را افسانه شمار. 32

اما با بررسي روايات در مي‌يابيم که در مورد همسر يا همسران حضرت تنها يک روايت وجود دارد که مرحوم کفعمي آن‌را در مصباح نقل کرده است. براساس اين روايت همسر آن حضرت از نسل عبدالعزّي فرزند عبدالمطلب مي‌باشد. 33

ليکن درباره اولاد آن حضرت روايات بسياري آمده که از آن استفاده مي‌شود حضرت در دوران غيبت فرزنداني دارد به برخي از آنها اشاره مي‌شود:

1- سيّدبن طاووس در جمال‌الاسبوع مي‌گويد:

روايتي با سندهاي متصل يافتم که حضرت ولي عصرعجل‌الله تعالي‌فرجه را اولاد بسياري هست که در شهرهاي کرانه دريا حاکم و والي هستند، و در نيکي و بزرگواري در رأس نيکان روزگار و در قلّه صفات ابرار و اخيار هستند. 34

2- امام صادق‌عليه‌السلام مي‌فرمايد:

براي صاحب اين امر دو غيبت است که يکي از آنها به قدري طولاني مي‌شود که برخي از مردم مي‌گويند او وفات کرده است. برخي مي‌گويند کشته شده است! و عده‌اي مي‌گويند آمده و رفته است! و جز تعداد اندکي از شيعيان بر باور خود استوار نمي‌مانند، و کسي از اقامت‌گاه او مطلّع نمي‌شود، حتي فرزندانش نيز جايگاه او را نمي‌دانند، به جز کسي که متصّدي امور اوست. 35

3- محمدبن مشهدي در مزار از امام صادق‌ عليه‌السلام نقل مي‌کند که فرمود:

گويا مي‌بينم نزول قائم‌عجل‌الله تعالي‌فرجه را در مسجد سهله با اهل و عيالش. 36

4- رسول‌اکرم‌ صلي‌الله‌عليه واله در آخرين شب زندگي خود، قلم و دولت خواست و وصاياي فراواني را املاء کرد و اميرمؤمنان نوشت. آنگاه وصيت‌هائي هم در رابطه با فرزندان حضرت مهدي عليه‌السلام بيان فرمود، و دستور داد که آن‌را مامان معصوم دست به دست به‌ حضرت مهدي‌عليه‌السلام برسانند، و او به هنگام وفات به پسرش تحويل دهد. 37

5- مرحوم شيخ حرّ عاملي در کتاب الايقاظ من الهجعة بابي را به بحث از دولت فرزندان امام‌زمان‌عجل‌الله تعالي‌فرجه اختصاص داده است. 38

6- مرحوم علامه مجلسي نيز بابي را به بحث و گفتگو از جانشينان و فرزندان حضرت ولي‌عصرعجل‌الله‌ تعالي‌فرجه اختصاص داده است. 39

7 و 8- داستان انباري و علي‌بن فاضل مازندراني که به آنها اشاره شد.

آنچه مسلّم است اينکه از فرزندان حضرت‌مهدي ‌عليه‌السلام هيچ کدام امام نخواهد بود، و گرنه تعداد امامان معصوم بيش از دوازده تن مي‌شود که بر خلاف ضرورت مذهب است. مرحوم شيخ طوسي در اين خصوص مي‌گويد:

هرکس بگويد که حضرت ولي‌عصرعجل‌الله تعالي‌فرجه فرزند امام دارد که تعداد امامان به سيزده برسد؛ سخن باطل گفته است.‌ 40

شايد فرزندان آن حضرت بطور ناشناس در ميان مردم زندگي کنند، و به برکت روش و رفتار آنان، گروهي به آئين اسلام و راه راست تشيع گرايش يابند. چنانکه مرحوم آية‌الله مرعشي نجفي بر آن معتقد بود.

دعاهاي بسياري از ناحيه مقدّسه صادر شده يا از ديگر معصومان ‌علهيم‌السلام وارد شده که در زمان غيبت در اماکن مقدسه يا ايّام متبرکّه خوانده مي‌شود، و در آن از فرزندان و اهل بيت حضرت ولي ‌عصر عجل‌الله تعالي‌فرجه سخن به ميان آمده است، در حق آنان دعا شده و يا به ايشان سلام و درود تقديم گشته است که به دليل مأثور بودن، بر اثبات مطلب دلالت مي‌کند.

در اين دعاها تعبيرهاي صريحي چون ولد، ذريّه، اهل بيت و آل‌البيت به کار رفته که وجود همسر و فرزندان را براي آن حضرت اثبات مي‌کند. در اين زمينه دعاهاي بسياري هست که بخشي از آنها را يادآور مي‌شويم.

1- در ضمن صلواتي که از ناحيه مقدسه صادر شده، چنين مي‌خوانيم:

وَ عَلَي وَلِيّکَ وَ وُلاةِ عَهدِهِ وَ الاَئِمَّةِ مِن وُلدِهِ وَ مَدّ فِي اَعمَارَهِم وَ زِد فِي آجالِهِم وَ بَلِّغْهُم اَقصَي آمالِهِم دِيناً و َدُنياً وَ آخِرَةً اِنَّک عَلَي کُلّ شَيئٍي قَدِير؛ درود فرست بر ولي امرت و اولياء عهدش و پيشوايان از فرزندان او، بر عمر و اجل‌شان بيفزاي و آنها را به عالي‌ترين آرزوهاي ديني، دنيوي و اخروي‌شان برسان، که تو حقاً به هر چيز توانائي. 41

2- در ضمن دعائي که به هنگام وداع سرداب مقدس وارد شده، چنين مي‌خوانيم؛

صَلِّ عَلي وَلِيِّکَ وََ وُلاةِ عَهدِکَ وَ الاَئِمَّةِ مِن وُلدِهِ؛ درود بر وليّ امرت و اولياء عهدت و پيشوايان از فرزندانش. 42

3- در زيارت مخصوصه حضرت ولي‌عصر‌عجل‌الله تعالي‌فرجه در روزهاي جمعه چنين آمده است:

السَلامُ عَلَي وُلاةِ عَهدِهِ وَ عََلَي الاَئِمَّةِ مِن وُلدِهِ؛ درود بر اولياء عهدش و پيشوايان از فرزندانش. 43.

4- امام رضا عليه‌السلام در قسمتي از دعائي که تعليم فرموده تا در زمان غيبت خوانده شود، چنين مي‌فرمايد:

اللّهُمَّ اَعطِهِ فِي نَفسِهِ وَ اَهلِهِ وَ وُلدِهِ وَ ذُرّيَّتِهِ وَ اُمّتِهِ وَ جَمِيعِ رَعيَّتِهِ مَا تَقرُّ بِهِ عَينُهُ؛ بارالها به او درباره خودش، اهلش، فرزندانش، امتش وهمه رعيّتش موجبات روشني ديده عطا فرما. 44

5- در فرازي از زيارت مخصوص آن حضرت در هر روز جمعه چنين مي‌خوانيم:

يا مولاي يا صاحب‌الزمان صلوات‌الله عليک و علي‌آل بيتک ... صلوات‌الله عليک و علي اهل بيتک الطاهرين؛ يعني اي سرور من، اي صاحب‌الزمان، درود خدا بر تو و اهل‌بيت تو باد ... صلوات خدا بر تو و آل‌بيت تو باد. 45

6- سيدبن طاووس دعائي طولاني از ناحيه مقدسه نقل کرده و آن را از تعقيبات نماز عصر جمعه شمرده، مي‌فرمايد:

اگر به هيچ‌کدام از اعمال عصر جمعه موفق نشدي؛ اين دعا را ترک نکن که از ناحيه مقدسه به آن امر شده است. در فرازي از اين دعا چنين مي‌خوانيم: حَتي نَظَرَ اِلي وَلِيِّکَ صَلَواتُکَ عَلَيهِ‌‌ وَ آلِهِ ظاهِرَ المَقالَةِ وَاضِحَ الدِلالَةِ هَادِياً مِن الضَلالَةِ شافِياً مِنَ الجَهالَةِ؛ تا نگاه کنيم بر وليّ تو که صلوات تو بر او و فرزندان او باد، با گفتاري روشن، برهاني آشکار، راهگشا از گمراهي و نجات‌دهنده از ناداني. 46

7- در بخشي از صلوات بسياري مفصّلي که در صبح جمعه وارد شده است چنين آمده:

وَ تَجعَلَهُ وَ ذُريّتَهُ فِيها الاَئِمَّةَ الوَارِثين؛ او و ذريّه‌اش را پيشوايان و وارثان زمين قراردهي. 47

8- همين مضمون در دعاي شب بيست وسوم ماه رمضان نيز وارده شده که آن‌را سيد طاووس با سند خود در کتاب عمل شهر رمضان آورده است. 48

در خاتمه، بايد اعتراف نمود که وجود مقدس حضرت بقية‌الله‌ الاعظم ‌عجل ‌الله تعالي‌فرجه پر از راز و رمز، و از استثناهاي آفرينش است که به‌ خواست خداي توانا مانند جريانات حضرت نوح و حضرت ابراهيم، و حضرت‌موسي و حضرت عيسي- سلام‌الله عليهم- مافوق فهم و تحليل معمول است. ولي فرزندان حضرتش شايد زندگي و مرگ طبيعي داشته باشند، زيرا دليلي بر ديرزيستي آنان نداريم. چنانکه داستان علي‌بن فاضل و تشرّف او به حضور پنجمين نواده حضرت‌عجل‌الله تعالي‌فرجه بنام سيّد شمس الدّين- در اواخر قرن هفتم هجري- و نيز نام هاي ديگري که در داستان انباري آمده است؛ گوياي اين مطلب است.

خداوند توفيق معرفت آن حضرت و انتظار ظهورش را نصيب همه بندگانش بگرداند. بِمَنِّهِ وَ کَرَمِهِ.